معرفی انواع دسته دنده دوچرخه [راهنمای کامل + مزایا و معایب]

نحوه قرار گرفتن بدن بر روی زین و حرکت دادن دوچرخه باعث شده است تا انواع مختلفی از دسته دنده ها وارد بازار شوند. دوچرخه های کوهستان و دوچرخه های جاده بیشترین تفاوت را در سبک و نحوه قرار گیری دسته دنده ها دارند. انواع دسته دنده ها یا شیفترها ممکن است بسته به دوره ای که هر کدام در آن تولید شده اند متفاوت باشد زیرا در هر دهه طرح های مختلف دسته دنده ها محبوب می شوند. کارکرد و هزینه هم می تواند بر روی دسته دنده ای که یک فرد ممکن است استفاده کند، تاثیر بگذارد.

تعویض دنده در دوچرخه سواری صرفاً جمع کردن یا رها کردن کابل های دنده است اما ممکن است تعجب کنید که راه های مختلف و زیادی برای انجام این کار ساده وجود دارد.

امروزه رایج ترین دسته دنده ها عبارتند از:

1. خرچنگی یا ماشه‌ای (Trigger)
2. مچی یا وسپایی (Twist/Grip)
3. دسته دنده داخلی یا بریفتر (Brifters)
4. انگشتی (Bar-end)
5. کلاچدار
6. وایرلس (Wireless)

چهار مورد اول دسته دنده های مدرن تری هستند و امروزه روی اکثریت دوچرخه ها استفاده می شوند. مورد پنجم (دسته دنده انگشتی) معمولا در دوچرخه های قدیمی استفاده می شوند و در جاهای مختلفی مانند بدنه دوچرخه یا فرمان نصب می شوند. در ادامه به بررسی هر یک از این مدل ها می پردازیم اما قبل از بررسی دسته دنده ها باید اصطکاک را در نظر بگیریم تا بدانید کدام دسته دنده برای شما مناسب تر است.

فرقی ندارد دسته دنده شما از چه مدلی است، وقتی به درستی تنظیم شوند آسان و دقیق عمل می کنند. دسته دنده هایی که اصطکاک بالایی دارند برای جابجایی دقیق به دوچرخه سوار متکی هستند. عادت کردن به این دسته دنده ها سخت تر است اما قدرت بیشتر و کارایی سریع تری دارند. به دسته دنده هایی که اصطکاکی عمل نمی کنند و به صورت معمول ارائه می شوند، تغییر شاخص می گویند.

دو نوع کلی سیستم دنده وجود دارد:

دسته دنده هایی که بر اساس تغییر شاخص عمل می کنند به سادگی در موقعیت صحیح قرار می گیرند. هر ضربه به دسته دنده کابل را به اندازه کافی سفت یا شل می کند تا شانژمان به سمت بالا یا پایین حرکت کند. استفاده از دسته دنده هایی که به شیوه تغییر شاخص طراحی می شوند، بسیار راحت است. این نوع تنظیم نیاز به یادگیری خاصی ندارد و به طور معمول استفاده می شود.

دسته دنده هایی که به صورت اصطکاکی طراحی می شوند اجازه نمی دهند که زنجیر به راحتی جابجا شود. در عوض به دوچرخه سوار تکیه می کند تا تعویض دنده را انجام دهد. نه بیشتر و نه کمتر! برای یاد گرفتن این نوع تعویض دنده نیاز به تمرین دارید. در این نوع طراحی اصلاح جابجایی های از دست رفته آسان تر است و مسئله مهمی نیست اما در ابتدا رخ می دهد.

به نظر ما تعویض دنده اصطکاکی در زمین های ناهموار بسیار دشوار است زیرا ارتعاشات بازخوردی از تعویض دنده را دشوار می کند اما استفاده از تعویض دنده تغییر شاخص ساده تر است و به تعمیر و نگهداری کمتری نیاز دارد. برخی افراد تعویض دنده تغییر شاخص را تجربه آرامش بخش تری می دانند زیرا شما در این نوع تعویض دنده مجبور نیستید به صدای ضربه ها گوش دهید. اکثر دوچرخه های مدرن به صورت تغییر شاخص طراحی می شوند.

چه افرادی امروزه از شیوه تعویض دنده اصطکاکی استفاده می کنند؟

شیوه تعویض دنده اصطکاکی هنوز در بین دوچرخه سواران توریستی محبوب است زیرا ممکن است نیاز به تعمیرات کنار جاده و در میانه راه داشته باشند. همچنین این نوع دنده ها تنها انتخاب در اکثر دوچرخه های قدیمی هستند. برخی از دوچرخه‌ سواران دسته دنده های اصطکاکی را به خاطر دوام، نگهداری و احتمال خرابی کمترشان ترجیح می‌ دهند.

انواع دسته دنده

1. خرچنگی یا ماشه‌ای (Trigger)

دسته دنده های ماشه ای یا خرچنگی پس از معرفی مکانیسم تعویض دنده SIS شیمانو در سال 1984 محبوب شدند. دسته دنده های ماشه ای که با نام Rapidfire هم شناخته می شوند، مکانیسم ساده ای دارند. یک دسته دنده کابل دنده را شل می کند (با یک ضربه) و دسته دنده دیگر آن را سفت می کند (به احتمال زیاد با چندین ضربه). این دسته دنده ها بین 8 تا 12 دنده دارند.

دسته دنده های خرچنگی یا ماشه ای از نظر نمایشگر 3 مدل دارند.

مدل های معمولی نمایشگر عددی دارند.

مدل های نیمه حرفه ای نمایشگر بدون عدد دارند.

مدل های حرفه ای به صورت بدون نمایشگر عرضه می شوند.

مزایای دسته دنده های خرچنگی یا ماشه ای:

• طراحی بسیار ارگونومیک که دسترسی به آن در موقعیت معمولی سواری آسان است.
• نیاز به یادگیری بسیاری ندارد.
• می توانید انگشتان خود را روی اهرم ترمز هم نگه دارید.

معایب دسته دنده های خرچنگی یا ماشه ای:

• با هر ضربه فقط می توان یک دنده را بالا برد.
• اهرم ‌ها ممکن است در هنگام تصادف از بین بروند، به‌ ویژه دنده‌ های پایین‌ تر ساخته شده از پلاستیک.

2. مچی یا وسپایی (Twist/Grip)

دسته دنده ‌های مچی یا وسپایی در داخلی ترین قسمت فرمان قرار می گیرند و درست مانند دریچه گاز موتور سیکلت عمل می کنند. شرکت SRAM این مدل دسته دنده را از اواخر دهه 1980 تولید کرد و به سرعت توانستند در بین دوچرخه سواران کوهستان محبوب شوند. این نوع دسته دنده ها بین 6 تا 7 دنده دارند و مناسب دوچرخه کوهستان یا تاشو هستند.

مزایای دسته دنده های مچی یا وسپایی:

• ساده هستند و حتی دوچرخه سواران تازه کار هم با آن راحتند.
• برخلاف دسته دنده‌ های ماشه‌ای، این شیفترها می ‌توانند همزمان چند دنده را در هر دو جهت جابجا کنند .
• می توانید انگشتان خود را روی اهرم ترمز هم نگه دارید.

معایب دسته دنده های مچی یا وسپایی:

• ممکن است وقتی حواستان نیست به طور اتفاقی تعویض شوند زیرا همیشه زیر دستتان هستند.
• ارگونومیک کمتری دارند، به خصوص برای تعویض بیش از یک دنده، زیرا باید مچ دست خود را بچرخانید.

3. دسته دنده داخلی یا بریفتر (Brifters)

در سال 1990، شیمانو کت ترمز و دسته دنده را به یک اهرم یکپارچه تبدیل کرد. این اهرم ‌های یکپارچه که اغلب بریفتر نامیده می ‌شوند، از آن زمان در فرمان های دراپ دوچرخه های کورسی استفاده می شوند (تقریبا در دوچرخه های دیگر قابل استفاده نیست).

در رایج ‌ترین نسخه های دسته دنده های داخلی، اهرم ترمز را به سمت داخل فشار می ‌دهید تا کابل دنده را سفت کنید. همچنین یک اهرم کوچک و ثانویه وجود دارد که آن را به سمت داخل فشار می دهید تا کابل دنده را شل کنید.

اخیرا برند SRAM  همه نیازهای تعویض دنده را در اهرم ثانویه جا داده است. کافیست آن را کمی به سمت داخل فشار دهید تا دنده بالا برود یا کمی دورتر کنید تا شاهد کاهش دنده باشید. برخی از از دوچرخه های کورسی، سایکلوکراس و گراول موجود در بازار از یکی از این دو سبک استفاده می کند. این نوع دسته دنده ها معمولا بین 7 تا 11 دنده دارند.

مزایای دسته دنده های داخلی یا بریفتر:

• کاملا شهودی است، حتی برای اکثر دوچرخه سواران جدید.
• می توانید انگشتان خود را روی اهرم ترمز هم نگه دارید.
• موقعیت دست راحت و ارگونومیک.

معایب دسته دنده های داخلی یا بریفتر:

• تقریبا گران است و اگر آسیب ببیند هزینه نسبتا بالایی دارد.
• تعمیر آن بسیار پیچیده است.

4. انگشتی (Bar-end)

دسته دنده های انگشتی از قدیمی ترین انواع دسته دنده هستند و به صورت نصب بر روی بدنه، فرمان و دوشاخ طراحی می شوند. این نوع دسته دنده ها اهرم هایی ساده هستند که کابل دنده را در یک جهت جمع و در جهت دیگر آن را شل می کنند. دسته دنده های انگشتی در دوچرخه های دهه 1980 وجود داشتند زیرا در آن زمان دسته دنده های دیگر هنوز ابداع نشده بودند. دسته دنده های انگشتی در حال حاضر برای دوچرخه های شهری طراحی می شوند و بین 6 تا 7 دنده دارند.  این مدل دسته دنده به دلیل طراحی بسیار قدیمی در دوچرخه های امروزی یافت نمی شوند.

مزایای دسته دنده های انگشتی:

• دوام بالایی دارند و ارزان قیمت هستند.
• در دو مدل اصطکاکی و تغییر شاخص طراحی شده اند.
• با اکثر سیستم دنده های اصطکاکی همخوانی دارند.
• نمای بسیار زیبا و یکدستی دارند زیرا کابل ها مشاهده نمی شوند.
• در صورت پیش آمدن مشکل برای طراحی تغییر شاخص یا معمول می توان از حالت اصطکاکی استفاده کرد.

معایب دسته دنده های انگشتی:

• نیاز به تمرین بیشتری برای یادگیری آن دارید حتی در حالت معمولی یا تغییر شاخص.
• ارگونومیک کمتری نسبت به مدل های دیگر دارند.
• اکثر دسته دنده های انگشتی نیاز دارند که دستان خود را از اهرم ترمز دور کنید.
• دسته دنده هایی که بر روی فریم پایینی قرار می گیرند می ‌تواند تعادل شما را هنگام تعویض دنده برهم بزند.

5. کلاچدار

این نوع دسته دنده ها که معمول ترین نوع دسته دنده در بازار ایران به ویژه برای دوچرخه های روزمره و اقتصادی هستند به صورت یکپارچه طراحی می شوند. در این مدل اهرم ترمز و دسته دنده به صورت تلفیقی استفاده می شوند.

نحوه کار به این صورت است که دو دسته دنده یکی در راست و دیگری در چپ فرمان تعبیه می شوند و یکی تغییر دنده در خودروی عقب و دیگری تغییر دنده طبق قامه را بر عهده دارد. این نوع دسته دنده ها در دوچرخه های شهری، اقتصادی و روزمره معمولی استفاده می شوند و بین 7 تا 8 دنده دارند. نمایشگرهای به کار رفته در مدل کلاچدار به صورت گرد و خطی طراحی می شوند.

مزایای دسته دنده های کلاچدار:

• کار با آن ها بسیار راحت است و برای دوچرخه سواران تازه کار مناسب است.
• می توانید انگشتان خود را بر روی اهرم ترمز هم نگه دارید.
• کاملا ارگونومیک و راحت.
• هزینه نگهداری و تعمیر بسیار به صرفه و اقتصادی است.

معایب دسته دنده های کلاچدار:

• از تعداد دنده های 8 به بالا قابل استفاده در این مدل نیست.
• آسیب پذیری این مدل به علت یکپارچگی با اهرم ترمز نسبت به سایر مدل ها بالاتر است.

6. وایرلس یا بدون سیم (Wireless)

این نوع از دسته دنده ها جدیدترین نوع تولید شده دسته دنده در جهان است که از فناوری بدون سیم پشتیبانی می کند. به نظر می رسد این گونه از دسته دنده ها قرار است نسل آینده سیستم های تعویض دنده را متحول کند و از جدیدترین تکنولوژی بهره می برد.

مزایای دسته دنده های وایرلس یا بدون سیم:

• سرعت تعویض دنده بسیار بالا است.
• نیاز به تعویض و سرویس سیم دنده ندارد.
• نمای بسیار زیبایی دارد زیرا کابل دنده وجود ندارد .
• می توانید انگشتان خود را بر روی اهرم ترمز هم نگه دارید.
• کار با آن بسیار راحت است حتی برای افراد تازه کار.
• بسیار ارگونومیک است.

معایب دسته دنده های وایرلس یا بدون سیم:

• قیمت بسیار بالایی دارند.
• هزینه نگهداری (باطری) و تعمیر بسیار بالاست.

چه نوع دسته دنده‌ای را انتخاب کنیم؟

اگر علاقه مند به استفاده از سیستم تعویض دنده اصطکاکی هستید امروزه باید تلاش بسیار زیادی کنید زیرا این سبک از دوچرخه ها تقریبا نایاب شده‌اند. علاوه بر دوچرخه های توریستی و چند مدل از دوچرخه های شهری، تقریباً همه دوچرخه ها از سیستم معمول تعویض دنده استفاده می کنند.

در مورد اینکه کدام یک از دسته دنده های نام برده شده مناسب شماست باید بگوییم که تا حد امکان باید سبک های بیشتری از سیستم دنده را امتحان کنید. با این حال، مواردی که باید در نظر داشته باشید به صورت زیر است:

برای دوچرخه ‌های کوهستانی، هیبریدی و شهری، دسته دنده های خرچنگی یا ماشه‌ای شیمانو راحت ‌تر از دسته دنده های مچی یا وسپایی است. همچنین اختصاص دادن یک انگشت به هر جهت، به جای حرکت دو اهرم با انگشت شست، عملکرد بهتری دارد.

برای دوچرخه ‌های جاده‌ای، دسته دنده های داخلی یک انتخاب فوق عالی است. همه بریفترها با استفاده از انگشتان یکسان در هر دو جهت به داخل هل داده می شوند، بنابراین بهتر است از همان اهرم نیز استفاده کنید.

با این حال برای دوچرخه های اقتصادی و معمولی روزمره می توانید از دسته دنده های کلاچدار استفاده کنید. اگرچه دقت کمتری دارند اما راه مناسبی برای به حداقل رساندن هزینه تعمیرات و نگهداری است.

به یاد داشته باشید، نکات گفته شده بر اساس راحتی عموم مردم است و ممکن است برخی از دوچرخه سواران حرفه ای با این نکات مخالف باشند.

علاوه بر این، سلیقه شما تاثیر بسیار زیادی دارد. دسته دنده ای که در اوایل دوچرخه سواری خود انتخاب می کنید با گذشت زمان می تواند جای خود را به نوع دیگری از دسته دنده بدهد.